Brit Bennett: The Vanishing Half (Riverhead Books, 2020)
(suom. Mikä meidät erottaa, no. Det som forsvinner, ruo. Hjärtlinjer)
2020 almmustuvvon The Vanishing Half lea amerihkálaš Brit Bennett nubbi romána. Girji muitala guovtti ideanttalaš jumežis, Stellas ja Desirees, geat leaba bajásšaddan unna gávpogis Amerihká Louisianas. Oappážat leaba čáhppes olbmot, muhto sudno liiki lea hui čuvges. Girji govvida čáhppes servodaga siskkáldas liikeivdnái laktašuvvi rasismma (kolorisma) – čuvges liiki lea buoret ja mávssolaččat go seavdnjat – sihke rasismma ja veahkaválddi, man čáhppes olbmot vásihit vilges olbmuid guovllus.
16-jahkásažžan oappážat vuolgiba ruovttus, ja farga Stella jávká. Dás ovddosguvlui girjji guovddážis leaba Desiree ja su nieida Jude. Girjji guovddáš temán leat Desiree válljemat ráhkisvuođas, veahkaválddálaš lihtut sierra albmáiguin sihke Jude bajásšaddan. Stella eallimis soai eaba dieđe maidege.
Easka máŋga logijagi maŋŋá čielgá, ahte Stella lea eallán oba su eallima vilges nissonin, náittoslihtus vilges albmáin. Eŋgelasgielas geavahit tearpma “passing” das, go čáhppes olmmoš eallá vielgadin. Oktage ii dieđe su suollemasvuođa, ja son lea gártan eallit balus ja gokčat stuorra oasi su identitehtas. Su siste lea stuorra heahpat, man son ii sáhte luoitit olggos.
Girjjis boahtá bures oidnosii, ahte liikeivdni ii leat beare olgguldas ášši, muhto miellaguoddu ja vuohki eallit. Vilgesvuohta dárkkuha ovdavuoigatvuođaid, mat dál gusket maid Stella.
Čáhppes searvvuš, dego ođđa ránnjábearaš, geasuha su, muhto vilges olbmožin son gártá vealahit sin. Logadettiin mielas čudjet Mari Boine lávlaga sánit: ”…ja čaibmen singuin ovttas geat bilkidedje sámit, vaikko dovden ahte iežan mun eanemusat sorden.”
Jumežat leaba gávdnan hui earálágan vugiid birget eallimis, ja leage hui miellagiddevaš ja guoskkahahtti lohkat gosa sudno eallinbálgát dolvot ja ahte gávnnaditgo dat vel. Bennett govvida njuovžilit sohkabuolvvaid vásáhusaid ja daid váikkuhusaid maŋisboahttiide.
Sápmelaš gávdná girjjis olu oahpes temáid. Ii leat guhkes áigi das, go máŋggat misge leat gártan gieldit iežamet duogáža ja eallit norgalažžan, ruoŧŧelažžan dahje suopmelažžan. Leat jurddašan, ahte eallin lea nie álkit, min lassin kánske maid maŋisboahttiide. Dego Stellas The Vanishing Half -girjjis, dat lea goittotge dárkkuhan maiddái dan, ahte leat ferten luohpat identitehtas, gielas, kultuvrras, ja máŋgii maid dihtoláhkái bearrašisge. Lohkki dovdá stuorra empatiija ja ádde Stella válljemiid.
Lea leamašan miellagiddevaš dutkat suopmelaš lohkkiid jurdagiid Bennett girjjis. Muhtumat leat loktan girjji váldotemán gielisteami ja behttosa. Kánske juos ii leat ieš goassege gártán vásihit rasismma iige smiehttat, ahte gos ja goas lea dorvvolaš buktit iežas identitehta oidnosii, sáhttáge girjji nie dulkot.
PS. Juos háliidat lohkat temás eambbo, buorre ja vehá boarrásut girji seammá temás lea Nella Larsena Passing.